№

Ҳуқуқ ва кафолатларнинг таркиби

Қонун хужжати

1

Инвестициялар ва инвестиция фаолиятининг асосий принциплари қуйидагилардан иборат:

• қонунийлик;
• ошкоралик ва очиқлик;
• инвестиция фаолиятини амалга ошириш эркинлиги;
• адолатлилик ва инвестиция фаолияти субъектларининг тенглиги;
• инвесторларга нисбатан камситишга йўл қўймаслик;
• инвесторларнинг виждонлилиги презумпцияси.
• Ўзбекистон Республикасининг қонун ҳужжатларига зид бўлмаган инвестиция фаолиятини эркин амалга оширишга, инвестиция қилишни амалга ошириш ҳажмларини, турларини, шаклларини, соҳасини ва йўналишларини мустақил равишда белгилашга;
• инвестиция фаолиятини амалга ошириш учун юридик ва жисмоний шахслар билан шартномалар тузишга;
• ўз инвестицияларига ва инвестиция фаолияти натижаларига эгалик қилишга, улардан фойдаланишга ҳамда уларни тасарруф этишга, шунингдек инвестиция фаолияти натижаларини сотишга ва олиб чиқишга;
• инвестиция фаолияти натижасида олинган даромадларни солиқлар, йиғимлар ва қонун ҳужжатларида назарда тутилган бошқа тўловлар (бундан буён матнда солиқлар ва тўловлар деб юритилади) тўланганидан сўнг мустақил ва эркин тарзда тасарруф этишга;
• ўзи қабул қилган барча турдаги мажбуриятларнинг, шу жумладан қарз маблағларини жалб этишга қаратилган мажбуриятларнинг таъминоти сифатида ўзига мулк ҳуқуқи асосида тегишли бўлган мол-мулк ва ҳар қандай мулкий ҳуқуқлардан фойдаланишга;
• ўз инвестициялари ва бошқа активлари реквизиция (экспроприация) қилинган тақдирда муносиб компенсация олишга;
• кредитлар ва қарзлар тарзидаги пул маблағларини жалб этишга;
• давлат бошқаруви органлари, маҳаллий давлат ҳокимияти органлари ва улар мансабдор шахсларининг қонунга хилоф ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) ва қарорлари натижасида етказилган зарарлар учун товон олишга ҳақли.
• биржа, танлов ва тендер савдоларининг, электрон дўконларнинг ва ким ошди савдоларининг иштирокчиси бўлишга;
• инвесторлар билан уларнинг буюртмаларини бажариш юзасидан шартномалар тузишга;
• агар шартномада бошқача тартиб белгиланмаган бўлса, ўзининг инвестор олдидаги мажбуриятларини бажаришга бошқа шахсларни жалб қилишга ҳақли.
  • чет эл инвестицияларини сақлаб туриш ёхуд кўпайтириш учун бошланғич ва қўшимча суммалар;
  • инвестицияларни амалга оширишдан олинган даромад;
  • етказилган зарарларнинг ўрнини ушбу Қонунга мувофиқ қоплаш сифатида олинган маблағлар;
  • шартномалар шартларини бажариш тартибида амалга оширилган тўловлар;
  • чет эл инвестицияларини тўлиқ ёки қисман сотишдан тушган тушум;
  • низони ҳал қилиш оқибатида, шу жумладан ҳар қандай суд ёки арбитраж қарори оқибатида юзага келадиган тўловлар;
  • ходимларнинг иш ҳақи ва бошқа тўловлари;
  • қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа манбалардан олинган маблағлар.
• репатриация тартиб-таомилини мураккаблаштирувчи ёки инвесторнинг чет элга ўтказиладиган даромадлари (фойдаси) миқдорини камайтирувчи қўшимча талаблар жорий этилганда, бундан инвесторнинг маблағларини репатриация қилишни чет эл инвестициялари иштирокидаги корхона тўловга лаёқатсиз ва банкрот бўлган ёки кредиторларнинг ҳуқуқлари бузилган, жисмоний шахс бўлган чет эллик инвестор томонидан жиноий қилмишлар ёки маъмурий ҳуқуқбузарликлар содир этилган ҳолларда ёхуд суд ёки арбитраж қарорига мувофиқ шундай репатриация қилишни тўхтатиб туришнинг бошқа зарурати бўлганда қонун ҳужжатларини инвесторларни камситмайдиган тарзда қўллаш шартлари асосида тўхтатиб туриш мустасно;
• инвестиция қилишни амалга ошириш ҳажмларига сон жиҳатдан чекловлар ва инвестицияларнинг миқдори бўйича бошқа қўшимча талаблар, шу жумладан чет эл инвестициялари иштирокидаги корхоналарда чет эл инвестицияларининг энг кам миқдорини кўпайтириш тарзидаги қўшимча талаблар жорий этилганда;
• чет эллик инвесторнинг Ўзбекистон Республикаси корхоналарининг устав фондларидаги улушли иштироки бўйича чекловлар жорий этилганда;
• чет эллик инвесторларнинг визаларини расмийлаштириш ва узайтириш бўйича қўшимча тартиб-таомиллар, шунингдек чет эл инвестицияларини амалга ошириш бўйича бошқа қўшимча талаблар жорий этилганда.
  • корхона ташкил этилганда — у давлат рўйхатидан ўтказилган санадан эътиборан;
  • мол-мулкни, улушларни, Ўзбекистон Республикасининг резидентлари томонидан эмитентланган акцияларни ва бошқа қимматли қоғозларни, савдо ва хизмат кўрсатиш объектларига, турар жойларга ва улар жойлашган ер участкаларига бўлган мулк ҳуқуқини, шунингдек ерга эгалик қилиш ва ундан фойдаланиш (жумладан, ижара асосида эгалик қилиш ва фойдаланиш) ҳамда табиий ресурсларга эгалик қилиш ва улардан фойдаланиш ҳуқуқини олишда — мулк ҳуқуқини ёки бошқа ашёвий ҳуқуқни мустаҳкамловчи ҳужжат кучга кирган санадан эътиборан;
  • интеллектуал мулкка бўлган ҳуқуқларни, шу жумладан муаллифлик ҳуқуқларини, патентларни, товар белгиларини, фойдали моделларни, саноат намуналарини, фирма номларини ва ноу-хауни, шунингдек ишчанлик обрўсини (гудвиллни) киритишда — интеллектуал мулкка бўлган ҳуқуқлар киритилганлигини тасдиқловчи ҳужжат кучга кирган санадан эътиборан;
  • концессияларни, шу жумладан табиий ресурсларни қидиришга, ўзлаштиришга, қазиб олишга ёхуд улардан фойдаланишга доир концессияларни олишда — концессия шартномаси қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда рўйхатдан ўтказилган санадан эътиборан;
  • Ўзбекистон Республикаси Ҳукумати билан тузилган инвестиция шартномасида бир вақтнинг ўзида инвестиция мажбуриятларини мустаҳкамлаб қўйган ҳолда инвестиция қилишда — шартнома кучга кирган санадан эътиборан;
  • Ўзбекистон Республикасининг қонун ҳужжатларига зид бўлмаган бошқа шаклларда инвестиция қилишда — инвестор томонидан Ўзбекистон Республикаси ҳудудида инвестиция фаолияти амалга оширилаётганлигини тасдиқловчи ҳужжат кучга кирган санадан эътиборан.
  • инвесторларнинг ушбу модда учинчи қисмида кўрсатилган ҳолатлардан келиб чиқадиган вазифаларни ҳал қилиш учун зарур бўлган инвестициялари ёки бошқа активларининг минимал ҳажми билан чекланса;
  • камситилмайдиган асосда амалга оширилса;
  • етказилган зарарга монанд компенсация тўлаш билан бирга амалга оширилса. Давлат мазкур компенсация тўловлари ўз вақтида амалга оширилишининг кафили сифатида иш юритади.
  • реквизицияни (экспроприацияни) амалга ошириш учун фойдаланиладиган мақсаднинг қонунийлиги;
  • реквизициянинг (экспроприациянинг) миқдори;
  • реквизиция (экспроприация) қилинаётган инвестицияларни ва бошқа активларни баҳолаш;
  • тўланиши лозим бўлган компенсация тўловининг мувофиқлиги;
  • давлат бошқаруви органлари ва маҳаллий давлат ҳокимияти органлари реквизицияни (экспроприацияни) амалга ошириш чоғида риоя этган тартиб-таомил.

Инвестициялар ва инвестиция фаолияти тўғрисидаги қонун ҳужжатларининг асосий принциплари инвестиция қилиш ва инвестиция фаолиятини амалга ошириш жараёнининг барча босқичларида қўлланилади.

Ўзбекистон Республикаси “Инвестициялар ва инвестиция фаолияти тўғрисида”ги Қонунининг 4-моддаси

2

Инвестор:

Ўзбекистон Республикаси “Инвестициялар ва инвестиция фаолияти тўғрисида”ги Қонунининг 10-моддаси

3

Инвестиция фаолиятининг иштирокчиси:

Ўзбекистон Республикаси “Инвестициялар ва инвестиция фаолияти тўғрисида”ги Қонунининг 12-моддаси

4

         Давлат инвестиция фаолияти субъектларининг ҳуқуқларини кафолатлайди. Давлат органлари ва уларнинг мансабдор шахслари инвестиция субъектларининг қонун ҳужжатларига мувофиқ амалга оширилаётган фаолиятига аралашишга ҳақли эмас.

         Агар давлат органлари ва уларнинг мансабдор шахслари инвестиция фаолияти субъектларининг фаолиятида қонун ҳужжатлари бузилганлигини аниқласа, улар ўзлари ваколатли бўлган ва муайян қоидабузарликни бартараф этиш билан бевосита боғлиқ чораларни кўриши мумкин.

         Давлат органлари ва уларнинг мансабдор шахслари қоидабузарлик мавжудлиги фактидан инвестиция фаолияти субъектларининг инвестиция фаолиятига боғлиқ бўлмаган бошқа қонуний фаолиятига аралашиш ёки уни чеклаб қўйиш учун асос сифатида фойдаланиши мумкин эмас.

         Давлат инвесторларнинг фуқаролиги, яшаш жойи, иқтисодий фаолиятни амалга ошириш жойи билан боғлиқ ҳолда, шунингдек инвесторларнинг ёки инвестицияларнинг келиб чиқиш мамлакатига қараб инвесторларни камситишга йўл қўймасликни кафолатлайди.

         Инвестор томонидан ҳуқуқларнинг амалга оширилиши бошқа инвесторларнинг ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларини бузмаслиги керак. Бунда давлат тадбиркорлик субъектининг ҳамтаъсисчиси (акциядори, иштирокчиси) сифатида бошқа таъсисчилар (акциядорлар, иштирокчилар) каби тенг ҳуқуқлар ва мажбуриятларга эга бўлади.

         Ушбу модданинг қоидалари халқаро ҳуқуқнинг умум эътироф этилган принциплари ва нормаларига мувофиқ белгиланадиган Ўзбекистон Республикасининг миллий хавфсизлигини таъминлаш билан бевосита боғлиқ қонун ҳужжатларини қабул қилишга, ўзгартиришга, тўлдиришга ёхуд бекор қилишга нисбатан татбиқ этилмайди.

Ўзбекистон Республикаси “Инвестициялар ва инвестиция фаолияти тўғрисида”ги Қонунининг 15-моддаси

5

         Инвестиция фаолияти субъектининг инвестиция фаолияти натижасида олинган даромадлари солиқлар ва тўловлар тўланганидан кейин унинг хоҳишига кўра реинвестиция қилиниши ёки улардан бошқа ҳар қандай усулда фойдаланилиши мумкин.

         Чет эл ва маҳаллий инвестициялар иштирокидаги корхоналарнинг ҳисобварақларидаги маблағлардан фойдаланишни давлат органлари томонидан чеклаш ёхуд уларни мажбуран ечиб олиш фақат қонунда белгиланган тартибда амалга оширилиши мумкин.

Ўзбекистон Республикаси “Инвестициялар ва инвестиция фаолияти тўғрисида”ги Қонунининг 16-моддаси

6

Инвесторларга солиқлар ва тўловларни тўлаш шарти билан чет эл валютасидаги маблағларни Ўзбекистон Республикасига ва Ўзбекистон Республикасидан чекловларсиз эркин ўтказиш, шу жумладан валютани репатриация қилиш учун айирбошлаш кафолатланади. Бундай ўтказмалар қуйидагиларни ўз ичига олади:

         Ўзбекистон Республикасининг қонунлари ҳамда халқаро шартномаларига мувофиқ давлат чет эллик инвесторнинг маблағларини репатриация қилишни чет эл инвестициялари иштирокидаги корхона тўловга лаёқатсиз ва банкрот бўлган ёки кредиторларнинг ҳуқуқлари бузилган, жисмоний шахс бўлган чет эллик инвестор томонидан жиноий қилмишлар ёки маъмурий ҳуқуқбузарликлар содир этилган ҳолларда ёхуд суд ёки арбитраж қарорига мувофиқ шундай репатриация қилишни тўхтатиб туришнинг бошқа зарурати бўлганда қонун ҳужжатларини инвесторларни камситмайдиган тарзда қўллаш шартлари асосида тўхтатиб туриши мумкин.

Ўзбекистон Республикаси “Инвестициялар ва инвестиция фаолияти тўғрисида”ги Қонунининг 17-моддаси

7

         Чет эллик инвестор Ўзбекистон Республикасидаги инвестиция фаолиятини тугатиш ҳуқуқига эга.

         Чет эллик инвестор инвестиция фаолиятини тугатгандан сўнг инвестиция фаолиятини тугатиш натижасида олинган ўз активларини нақд пул ёки натурал шаклда чет эллик инвесторнинг Ўзбекистон Республикасига ёхуд бошқа кредиторларга нисбатан мажбуриятларини бажариш учун зарар етказмаган ҳолда эркин репатриация қилиш ҳуқуқига эга.

Ўзбекистон Республикаси “Инвестициялар ва инвестиция фаолияти тўғрисида”ги Қонунининг 18-моддаси

8

         Агар қонун ҳужжатларининг бажарилиши инвесторга ёки инвестицияларга зарар етказадиган бўлса, ушбу қонун ҳужжатлари орқага қайтиш кучига эга бўлмайди.

         Агар Ўзбекистон Республикасининг кейинги қонун ҳужжатлари инвестиция қилиш шарт-шароитларини ёмонлаштирса, инвестиция қилиш санасида амалда бўлган қонун ҳужжатлари чет эл инвесторларига нисбатан инвестиция қилиш пайтидан эътиборан ўн йил мобайнида қўлланилади. Инвестор ўзининг инвестиция қилиш шарт-шароитларини яхшилайдиган янги қонун ҳужжатлари қоидаларини ўз хоҳишига кўра қўллаш ҳуқуқига эга.

         Ўзбекистон Республикасининг кейинги қонун ҳужжатлари инвестиция қилиш шарт-шароитларини ёмонлаштирган тақдирда, инвестиция қилиш пайтида амалда бўлган қонун ҳужжатларини ўн йил мобайнида қўллаш тўғрисидаги кафолат қуйидаги ҳолларда қўлланилади:

         Инвестор учун ноқулай ўзгаришларга қарши кафолатларнинг амал қилиши қуйидаги ҳолларда бошланади:

         Ушбу модда халқаро ҳуқуқнинг умум эътироф этилган принципларига мувофиқ белгиланадиган Ўзбекистон Республикасининг миллий хавфсизлигига доир манфаатларини ҳимоя қилишни таъминлаш билан бевосита боғлиқ бўлган қонун ҳужжатларини қабул қилишга, ўзгартиришга, тўлдиришга ёхуд бекор қилишга нисбатан татбиқ этилмайди.

Ўзбекистон Республикаси “Инвестициялар ва инвестиция фаолияти тўғрисида”ги Қонунининг 19-моддаси

9

         Ҳамманинг эътибори учун расмий равишда эълон қилинмаган норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар кучга кирмаган ҳужжатлар сифатида ҳуқуқий оқибатларни келтириб чиқармайди ва инвестициявий муносабатларни тартибга солиш, ушбу ҳужжатлардаги кўрсатмаларни бажармаганлик учун инвестиция фаолияти субъектларига нисбатан бирор-бир санкция қўллаш учун асос бўлиб хизмат қилиши мумкин эмас.

         Давлат бошқаруви органлари ва маҳаллий давлат ҳокимияти органлари оммавий ахборот воситалари орқали, шу жумладан ўз расмий веб-сайтида инвестиция фаолияти соҳасида ўзининг иштироки ва қабул қилинган қарорлар тўғрисидаги ахборотни эълон қилиши шарт.

         Жисмоний ва юридик шахсларга очиқлик ҳамда давлат бошқаруви органлари ва маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг инвестиция фаолияти соҳасидаги фаолияти тўғрисида ва ўзлари қабул қилаётган қарорлар тўғрисидаги ахборотдан монеликсиз фойдаланиш имконияти таъминланади.

Ўзбекистон Республикаси “Инвестициялар ва инвестиция фаолияти тўғрисида”ги Қонунининг 20-моддаси

10

         Давлат инвестицияларнинг Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатларига ва халқаро шартномаларига мувофиқ ҳимоя қилинишини кафолатлайди.

         Инвесторларнинг инвестициялари ва бошқа активлари национализация қилинмайди.

         Инвесторларнинг инвестициялари ва бошқа активлари реквизиция (экспроприация) қилинмайди, бундан табиий офатлар, авариялар, эпидемиялар, эпизоотийлар ва фавқулодда хусусиятга эга бўлган бошқа ҳоллар мустасно.

         Инвестицияларни реквизиция ва экспроприация қилиш тўғрисидаги қарор реквизиция ёки экспроприация қилишнинг қуйидаги талабларига риоя қилинган тақдирда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан қабул қилинади:

         Инвестор суд ва арбитраж тартибида, хусусан, қуйидагилар юзасидан низолашишга ҳақли:

        Инвесторларнинг инвестицияларини ва таваккалчиликларини суғурталаш ихтиёрий асосда амалга оширилади.

Ўзбекистон Республикаси “Инвестициялар ва инвестиция фаолияти тўғрисида”ги Қонунининг 21-моддаси

11

         Инвестицияларни ҳимоя қилишнинг қўшимча кафолатлари ва чоралари Ўзбекистон Республикаси Ҳукумати томонидан кафолатлар беришни, инвестиция лойиҳаларини молиялаштиришга кўмаклашишни, махсус солиқ ва тўлов режимини яратишни, инвестиция лойиҳалари амалга оширилиши юзасидан давлат мониторинги ўтказилишини ҳамда Ўзбекистон Республикаси Ҳукумати билан тузилган инвестиция шартномаларига асосан бошқа чораларни ўз ичига олиши мумкин.

Ўзбекистон Республикаси “Инвестициялар ва инвестиция фаолияти тўғрисида”ги Қонунининг 22-моддаси

12

         Тўғридан-тўғри хусусий чет эл инвестицияларини жалб этган ҳолда ташкил этилган ва қонун ҳужжатларида тасдиқланадиган рўйхат бўйича маҳсулот ишлаб чиқаришга ихтисослашган юридик шахслар учун айрим солиқлар бўйича имтиёзларни қўллашнинг ўзига хос хусусиятлари назарда тутилади.

         Тўғридан-тўғри хусусий чет эл инвестициялари деганда чет давлатнинг фуқаролари бўлган жисмоний шахслар, Ўзбекистон Республикаси ҳудудидан ташқарида доимий яшовчи фуқаролиги бўлмаган шахслар, шунингдек чет эллик нодавлат юридик шахслар томонидан Ўзбекистон Республикасининг кафолатини тақдим этмасдан амалга ошириладиган инвестициялар тушунилади.

         Ушбу модданинг биринчи қисмида кўрсатилган юридик шахсларга Ўзбекистон Республикаси Президенти қарори билан белгиланадиган муддатга киритилган тўғридан-тўғри хусусий чет эл инвестициялари ҳажмига қараб, ер солиғи, мол-мулк солиғи ва сув ресурсларидан фойдаланганлик учун солиқни тўлашдан озод этиш тарзидаги солиқ имтиёзлари берилади.

         Тўғридан-тўғри хусусий чет эл инвестициялари иштирокидаги корхона солиқ тўғрисидаги қонун ҳужжатларида назарда тутилган бошқа солиқ имтиёзлардан фойдаланишга ҳақли.

Ўзбекистон Республикаси Солиқ Кодексининг 471-моддаси